Projekt 2009, Kaoma, Skoalle mei 3 klasselokalen + berneopfang for jonge memmen

Weromsjoch Wytze Bouma

Op 5 juny 2009 gie ik mei heit, omke Herman en Johannes de Jong nei Zambia, foar in perioade fan 6 wiken. De bou yn Zambia is op himsels frij simpel. Muorren wurde makke fan eigen makke cementblokken. Hjirop wurde houten spanten pleatst pleatst wêr’t gordingen op komme mei stielen golfplaten as dakbedekking. Yn it gefal fan ‘e skoalle is d’r ek in plafond makke fan spaanplaat. Foar de ruten en doarren wurde stielen kesinen brûkt. Ferwaarming is net nedich (hoewol it moarns betiid kâld wêze kin). In elektryske ynstallaasje is ynstalleare yn ‘e skoalle. Om’t de stroom regelmjittich útgiet, is in soarte back-upsysteem makke mei batterijen dy’t de stroomfoarsjenning foar in pear oeren oernimme kin. Njonken de fjouwer manlju út Nederlân, bestie it bouwteam fral út pleatslike bouwfakkers (soms wol 15 minsken). De kommunikaasje is fral yn it Ingelsk. Om’t Zambia eartiids in Ingelske koloanje wie en der safolle ferskillende talen yn it gebiet sprutsen waarden, waard nei ûnôfhinklikens Ingelsk ynsteld as de offisjele fiertaal. De gearwurking mei de Zambianen wie op himsels goed. Ik fernaam allinich dat de ambysje om wat goed of moai te meitsjen faak ûntbrekt. Minsken dogge har wurk, mar fiele net de needsaak om it krekt dat bytsje better te dwaan. Jo ûntdekke ek wolris dat jo inoar minder goed begrepen hawwe  dan jo tochten. As jo ​​in Zambian freegje om rjochts te begjinnen, om’t it handiger is foar planning, dan sil hy ‘no problem’ roppe om dêrnei oan de linkerkant te begjinnen.

Yn ’t algemien hawwe de bouwarbeiders in bytsje oant gjin ark en hawwe se hast gjin oplieding hân. De metselders hawwe har eigen troffels en in wetterpas, mar dêr hâldt it ek mei op. De specie wurdt taret mei de skeppe. As der werris gjin wetter is, wurdt dat mei grutte fetten út ‘e rivier helle. Om’t wy in auto hawwe, is dit frij simpel, mar yn oare gefallen leit it wurk dan gewoan stil. Oan alles is te fernimmen dat Zambia in earm lân is. D’r is in bytsje wurk en it is lestich foar in soad minsken om yn de earste needsaaklikens fan it libben te foarsjen. Dit ferklearret, nei myn gedachten, foar in grut part de wat nonchalante hâlding oangeande de kwaliteit fan it wurk dat levere wurdt. As jo ​​gjin jild hawwe om iten te keapjen, kin it jo net folle skele dat it kesyn wat skeef stiet of dat de doar net ticht wol. Derneist wenje in protte Zambianen noch yn hiel skeamele hutten mei muorren fan klaai en reiten dakken. D’r is hjir faak net iens in doar, lit stean ​​in doar dy’t ticht wol! Fanwege gebrek oan jild wurde ek faak twadde kar materialen brûkt. De Sinezen ymportearje in soad nei Afrika. Foar 80 euro kinne jo in nije fyts keapje (foar in Zambiaan is it in soad jild), mar as jo der allinich mar nei sjogge, falt er al hast útinoar. (In Zambiaanske bouwarbeider fertsjinnet sawat 0,45 euro yn ‘e oere, d’r is gjin wurkleazensútkearing en d’r wurdt oer it algemien gjin pensjoen opboud). De measte minsken hawwe gjin jild foar in fyts, lit stean foar in auto. Der wurdt dan ek in soad rûn. Om’t wetterlieding net oeral oanlein is (faaks komt gjin wetter út ‘e kraan), wurde kilometers nei de pomp of de rivier rûn om wetter te heljen. Dit is in baan foar froulju, dy’t oer it algemien folle aktiver binne as manlju. It is net te leauwen hoefolle gewicht de froulju op har holle mei nimme kinne. Derneist hawwe se faaks in bern op ‘e rêch as yn’ e buik, as beide.

Under in kuier yn it Kaoma-gebiet binne wy ​​nei in legere skoalle gien. Dizze skoalle bestiet út 8 klassen (hiel suterich) en d’r binne sawat 1100 bern op skoalle. Om’t se net allegear tagelyk yn ‘e klaslokalen passe, wurdt yn dieltydlessen leard. In part fan de learlingen komt moarns en in oar diel yn’ e middei. De skoallen wurde foar in part finansierd troch de oerheid, mar om’t it jild beheind is, moat in oar diel ek troch de pleatslike befolking opbrocht wurde. Hoewol de skoallen al te fol binne, binne d’r ek in soad bern dy’t net nei skoalle gean, om’t de âlders dit net betelje kinne. It is ek gewoan dat famkes fan 13/14 jier âld fuorthelle wurde fan skoalle om te trouwen. De âlders krije dan in lytse breidskat en binne de soarch foar in bern kwyt. As jo sa omsjogge, wurdt it al gau dúdlik dat de problemen yn in lân lykas Zambia, nettsjinsteande de relatyf stabile politike situaasje, hiel grut binne. Ik ha ek net de yndruk dat wy dizze problemen fluch oplosse kinne. Mar jo moatte earne begjinne en ûnderwiis is, nei myn miening, wichtich om minsken bewust te meitsjen fan de mooglikheden en kânsen dy’t besteane. It kin ek froulju yn ’t bysûnder helpe om har no ûndergeskikte posysje te ferbetterjen yn ferliking mei manlju. Ik sjoch mei nocht werom op myn ferbliuw yn Zambia. Ik ha benammen genoaten fan it kontakt mei de minsken. In bettere takomst meiinoar opbouwe, sels al is it mar in bytsje, jout in goed gefoel. Ik ha my fan it begjin ôf op myn plak field. Fansels misse jo thús, mar jo krije yn ruil in hiele nije ûnderfining. Wat ek goed is, is dat jo efkes mei beide fuotten op ‘e grûn set wurde. Hjir yn Nederlân sprekt alles fansels. Jo hawwe in hûs, jo geane nei skoalle en d’r is iten. Yn Zambia ûntdekke jo dat d’r noch in soad minsken binne dy’t dit foarrjocht net hawwe. Werom yn Nederlân wie ik rap wer  yn it gewoane ritme. Mar it prachtige ûnthâld fan Zambia bliuwt.

Weromsjoch Johannes de Jong
Zambia: Wat in lân en wat in moaie, mar foaral freonlike minsken. Mei de Bouma’s en de Zambiaanske bouwers yn 6 wiken in skoalle bouwe is in hiele belibbenis. Yn tsjinstelling ta wat wy wend binne: alles mei mankracht ûnder primitive omstannichheden en mei beheinde middels. Dan binne it resultaat en de tefredenheid nammenste grutter. Ik bin dêrom bliid dat wy dit mei elkoar foar dizze minsken dwaan ha kinnen. De minsken dy’t mei in hiel lyts bytsje rûn komme moatte en tefreden wêze moatte. Nettsjinsteande alles binne it bliere minsken en se glimkje altyd. De gearwurking mei de Zambiaanske elektrisien Eude wie perfekt en noflik. Wy hawwe in soad fan elkoar leard. Ek leadjitter Jonathan wie ek freonlik en gemoedlik. Wat mysels oanbelanget: ik bin hiel tefreden dat ik wat foar dizze minsken dwaan kinnen ha en ik bin mei in hiel goed gefoel weromkaam. It werheljen wurdich.